İki özel hukuk kişisi arasında imzalanan sözleşmeler konusu ve amacı ne olursa olsun özel hukuk sözleşmesi olarak adlandırılmaktadır[1]. Türk hukukunda olduğu gibi Fransız hukukunda da genel kural budur[2]. Ancak çeşitli mahkeme kararlarında aksi yönde verilmiş kararlara da rastlanmaktadır. Tribunal des Conflits (Uyuşmazlık Mahkemesi) 1963 tarihli bir kararında[3], karma niteliğe sahip bir şirketin, özel hukuk kişisiyle ulusal yolların yapımına ilişkin yapmış olduğu sözleşme; sözleşmeye konu yolların doğası gereği devlete ait olduğu ve şirketin kamu hizmeti gördüğü dikkate alınarak ve şirketin sözleşmeyi kamu tüzel kişisi hesabına yaptığı gerekçesiyle idari sözleşme olarak nitelenmiştir.
Öte yandan Tribunal des Conflits, kararda benimsediği bu yorumundan 2015 tarihli bir başka kararıyla[4] dönmüş, otoyol imtiyazına sahip özel hukuk kişisi ile bir diğer özel hukuk kişisi arasında imzalanan sözleşmeyi özel hukuk sözleşmesi olarak nitelemiş ve sözleşmeye ilişkin uyuşmazlıkların çözüm yerinin adli yargı olacağını ifade etmiştir. Bu içtihat değişikliğinin ilk izlerini 2012 tarihli bir kararda bulmak mümkündür.
Söz konusu kararda, atık su arıtma tesisinin yapımı ve işletilmesine ilişkin verilen imtiyazda, imtiyazlının, tesisin inşasına ilişkin diğer özel hukuk kişileriyle yaptığı sözleşmeye ilişkin uyuşmazlığın hangi yargı alanında görülmesi gerektiği hususunda Mahkeme, özel hukuk kişilerinin idare hesabına hareket ettiğinde uyuşmazlığın idari yargının görevine girdiği ancak kendi hesabına hareket ettiğinde ise uyuşmazlığın adli yargının yetkisi içinde olduğu tespitinde bulunmuştur[5]. 2015 tarihli Soc.Autoroutes du Sud de la France kararında ise bu ayrıma değinmekten de vazgeçerek başkaca özel koşullar olmadığı sürece sözleşmenin adli yargıya tabi olacağına karar vermiştir[6].
Tribunal des Conflits’nin 2015’teki bu kararı üzerine Fransız Danıştayı önüne gelen benzer bir uyuşmazlıkta kararla ilgili tutumunu göstermiştir. Buna göre, bu karar, kararın verildiği 9 Mart 2015 tarihinden sonra imzalanacak sözleşmeler için geçerli olacak ve karardan önce kamu hizmeti görmekle görevlendirilmiş özel hukuk kişisinin faaliyetine ilişkin özel hukuk kişileriyle arasındaki sözleşmelere ilişkin uyuşmazlıkların çözüm yeri, idari yargı olacaktır[7].
——————————————————-
“Özel hukuku aşan şart kriterinin” kullanıldığı ilk kararın, Fransız Danıştayının 1912 tarihli Société des Granits des Porphyroides des Vosges kararı olduğu belirtilmektedir[8]. Şehir yollarına döşenecek kaldırımlara taş sağlanmasına dair yapılan sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlık sonucunda verilen karara göre, mevcut sözleşmede özel hukuk kişileri arasındaki sözleşmelerin kural ve koşullarını aşan koşullar mevcut olmadığından, sözleşmenin niteliği idari sözleşme olarak değerlendirilemez. Dolayısıyla Mahkemeye göre bir sözleşmenin idari sözleşme sayılabilmesi için o sözleşmenin “özel hukuku aşan şartlar” taşıması gerekmektedir.
Ancak Mahkeme daha sonraki Société d’Exploitation Électrique de la Rivière du Sant kararında[9] Fransız elektrik idaresinin özel hukuk kişisi olan elektrik üreticisinden elektrik almasına ilişkin bir sözleşmeyi, sözleşmenin konusu kamu hizmeti olmadığı hatta sözleşme içinde özel hukuku aşan hükümler bulunmadığı halde, Fransız idaresinin elektriği satın alma mecburiyeti bulunması gibi hükümler nedeniyle idari sözleşme olarak nitelemiş ve “özel hukuku aşan rejim” vurgusunda bulunmuştur.
Sözleşmenin niteliğinin “özel hukuku aşan şart kriteri” aracılığıyla belirlenmesi, kamu hizmetinin yürütülmesinde kamu hukuku kuralları veya özel hukuk kurallarına tabi olunması ayrımına dayanmaktadır, çünkü idarenin özel hukuk kişisi gibi davranabilmesi de mümkündür[10]. Fransız Danıştayı, Tribunal des Conflits, Terrier kararında[11] söz konusu kritere ilişkin bu niteliğin altını çizmiştir.
—————————————————–
Fransız hukukunda idari sözleşmelere karşı üçüncü kişilerce dava açılamayacağına ilişkin içtihattan, Fransız Danıştayının 2007 yılında verdiği Société Tropic Travaux Signalisation kararıyla vazgeçilmiştir[12]. Söz konusu kararda ihaleden dışlanan kişilerin idari sözleşmeye dava açabilmesi kabul edilmiş ancak bu hak “menfaatin ciddi şekilde zarar görmesi” koşuluna bağlanmıştır. Belirtmek gerekir ki bu yol yalnızca sözleşmeden dışlanan üçüncü kişiler bakımından kabul edilmiştir. Bununla birlikte Mahkeme daha sonra usulüne uygun yapılmadığı için ihaleye katılamadığı gerekçesiyle üçüncü kişi tarafından açılan davada verdiği Tarn-et-Garonne kararıyla[13] sözleşmeden dışlanma koşuluna bağlı olmadan üçüncü kişilerin sözleşmeye karşı iptal davası açabileceğini de kabul etmiştir.
———————————————————-
(*) Karar özetleri, Dr. Ebru Zeybek Cebeci’nin 2020 tarihli ve “Kamu Hizmeti Anlayışında Değişim Ve Kamu Hizmetlerinin Gördürülmesine İlişkin Sözleşmeler” başlıklı doktora tezinden, yazarın izniyle hazırlanmıştır.
[1] Richer ve Lichere, s.117; Duran, İdare Hukuku Ders Notları, s.431.
[2]Auby, s.49.
[3] TC, 8 juillet 1963, Soc.Entreprise Peyrot. https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?idTexte=CETATEXT000007604220.
[4]TC, 9 mars 2015, Soc.Autoroutes du Sud de la France. https://actu.dalloz-etudiant.fr/a-la-une/article/adieu-societe-entreprise-peyrot/h/6956a9f1eddf8fd309515c78c9cc2556.html
[5] TC, 9 juillet 2012, Compagnie générale des eaux c/ Ministère de l’écologie et du développement durable, https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?oldAction=rechJuriAdmin&idTexte=CETATEXT000026163466&fastReqId=1992719090&fastPos=1
[6] TC, 9 mars 2015, Soc. Autoroutes du Sud de la France, https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?idTexte=CETATEXT000030445508
[7] CE, 17 juin 2015, Société des autoroutes Paris-Rhine-Rhone, https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?oldAction=rechExpJuriAdmin&idTexte=CETATEXT000030907380&fastReqId=940824248&fastPos=6
[8] CE, 31.07.1912, Soc. des Granits des Porphyroides des Vosges. https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?idTexte=CETATEXT000007634187
[9] CE, 19 juin 1973, Société d’Exploitation Électrique de la Rivière du Sant, https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?idTexte=CETATEXT000007644757
[10] Richer ve Lichere, s.90.
[11] CE, 6 fevrier 1903, Terrier, GAJA, s.68.
[12]CE, 16 juillet 2007, Société Tropik Travaux Signalisation, https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?idTexte=CETATEXT000018744539
[13] CE, 4 avril 2014, Tarn-et-Garonne https://www.legifrance.gouv.fr/affichJuriAdmin.do?idTexte=CETATEXT000028823786